In de rubriek ‘Wat als…’ stellen we experts een vraag die aanzet tot nadenken. Zo maken houtbouw en biobased bouwen een enorme opmars in Nederland. Maar wat als houtbouw de standaard wordt in de Nederlandse architectuur? Kan dat zomaar of moet er eerst wezenlijk iets veranderen? Architecten Marc Koehler van Marc Koehler Associates en architect Eric Thijssen schijnen vanuit hun perspectief licht op deze kwestie.
De toekomst is van hout: duurzaam en slim bouwen
“Als je je een toekomst voorstelt waarin houtbouw de standaard is in Nederland, dan zouden onze steden er heel anders uitzien: luchtiger, met een menselijke maat, vriendelijker en natuurlijker. Houtbouw ademt namelijk het buitenleven, de natuur en ontspanning. We ontwerpen circulaire buurten waarin natuurlijke materialen en ambachtelijkheid voelbaar zijn. Houtbouw biedt enorme kansen op het gebied van duurzaamheid. Daarnaast is het slimmer bouwen met meer waarde op lange termijn. Het is tijd om die kansen te grijpen.”
Fascinatie voor hout
“Bij Marc Koehler Associates ontwerpen we al jaren met hout: van villa’s in de duinen tot gestapelde woningbouw in de stad, zoals Wildgroei, Poppies en Robin Wood.”
Eric: “Twintig jaar geleden viel ik zelf voor hout. Ik kocht een oud huis, met houten balken en vloeren, en ontdekte de kracht van het materiaal. Vloeren en trapgaten heb ik verlegd, daklichten toegevoegd, vloeren verhoogd en de hele woningindeling gewijzigd. Je kunt er slim mee bouwen: flexibel, circulair en toekomstbestendig. Sindsdien zit die fascinatie in alles wat ik ontwerp.”
Nieuw en slim ecosysteem in de bouw
Marc: “Houtbouw betekent meer dan alleen een ander materiaal kiezen. Het vraagt om een fundamenteel andere manier van denken en samenwerken in de bouw. We proberen vindingrijk en integraal te ontwerpen om de voordelen van houtbouw te benutten. Prefabricage, remontabel droog bouwen, lichtere funderingen, minder stikstofuitstoot; het hele proces verandert en vraagt om intensieve samenwerkingen. De traditionele rol van bouwpartijen sluit minder goed aan bij houtbouw. De architect kan in houtbouw heel goed de rol van integraal denker en verbinder vervullen, samen met producenten van prefab onderdelen.”
Architecten, bouwers en leveranciers moeten volgens Eric eerder en nauwer samenwerken. “Dit vraagt om een nieuw ecosysteem in de bouwketen. Als we dit goed organiseren, kunnen we sneller, efficiënter, kwalitatiever én duurzamer bouwen. Met het inzetten van verantwoord bosbeheer en biobased materialen zoals bamboe, olifantsgras en lisdodde, ontstaat een circulaire bouwketen die ook de Nederlandse boeren én de natuur ten goede komt.”
De circulaire waarde van hout is groot
Volgens Marc en Eric is het een gemiste kans dat de voordelen van houtbouw, zoals losmaakbaarheid, flexibiliteit, remontage, herbruikbaarheid, restwaarde en CO2-opslag niet worden meegenomen in taxaties en restwaardeberekeningen. “Hout slaat namelijk CO₂ op in plaats van het uit te stoten, zoals beton en staal doen. Wie betaalt nú voor iets dat op lange termijn waardevol is? De koper? De overheid? De belegger? De markt is nog zoekende. We hebben een breder waarderingssysteem nodig waarin duurzaam, circulair bouwen écht wordt beloond.”
Vergroten van waarde en levensduur
Vooral in de gestapelde woningbouw liggen kansen. Marc: “Met prefab houtbouwsystemen kunnen we kwaliteit garanderen en snel bouwen met minder handen. Als we de principes van ‘Open Bouwen’ toepassen ontstaan duurzame, flexibele gebouwen waarbij de indeling van een gebouw relatief eenvoudig kan worden aangepast. De hoofddraagconstructie, gevel, installaties en afwerking worden gescheiden naar levensduur, zodat die vervangen of gerepareerd kunnen worden, wanneer dat nodig is. De levensduur en waarde van een gebouw vergroten en verlengen we hierdoor aanzienlijk.”
Met decentrale energievoorzieningen passend bij lichte bouw als hout, ontstaat meer ontwerpvrijheid. Eric: “30 tot 40% van het bouwbudget zit in installaties die binnen vijftien jaar achterhaald zijn. We kunnen woningen bouwen die simpel, low-tech, duurzaam én toekomstbestendig zijn. Kortom, gebouwen die over vijftig jaar makkelijk te veranderen zijn door units te schakelen en/of uit elkaar te halen en elders weer op te bouwen zijn: waarom zouden we dat niet standaard doen?”
In Merwede komt een ‘special’ met zowel een houten gevel als een houten constructie. (Ontwerp: Marc Koehler Associates en VenhoevenCS Architecture + Landscape)
Geen revolutie, maar slimme stappen
Morgen volledig overstappen op houtbouw, daar is nog niet iedereen klaar voor. Veel opdrachtgevers en beleidsmakers denken volgens Marc en Eric dat hout overal de beste oplossing is. “Maar hout heeft, net als elk materiaal, ook zijn beperkingen. Ook is er nog te weinig toetsend kenniskader, de regelgeving loopt achter en de markt is nog te gefragmenteerd. We zitten midden in een systeemtransitie waarin rollen, verantwoordelijkheden en mogelijkheden veranderen. Zonder garanties en helder kader blijft de markt voor woningbouw met houten draagconstructies afwachtend. Daarom is het belangrijk dat de hele keten meedoet en met een bredere, slimmere, circulaire integrale manier van denken komt over waarde, risico’s en samenwerking.”
Wat wél werkt, is starten met specifieke voorbeeldprojecten met goede randvoorwaarden voor houtbouw. Eric: “Complete buurten als Haarrijn en de Mandelabuurt met houtbouw als uitgangspunt, met steun van overheid en markt; daar kunnen we leren, verbeteren en versnellen. Best cases maken de toekomst tastbaar.”
Houten gebouwen van Mars Architects en Herzog & de Meuron
Inspirerende voorbeelden
Gelukkig kennen ze veel pioniers die tonen wat mogelijk is. Projecten als Parijs XII van Mars Architects of het houten appartementencomplex we dit samen met Blink doen bij Wildgroei in Utrecht of zoals bij Robin Wood in Amsterdam.
Van dune houses op Terschelling tot gestapelde stadswoningen: hout blijft verrassen. Licht, snel te monteren en goed te vervoeren; het maakt bouwen gewoonweg duurzamer. “Hout ademt, is goed voor luchtvochtigheid, akoestiek, isoleert thermisch en ruikt heerlijk. Bovendien veroudert het met karakter. Biobased bouwen is bouwen vanuit natuurlijke principes, met oog voor kwaliteit en waarde op de lange termijn. Zo zien we de toekomst: circulair, slim en gemaakt van hout.”